Slot Zeist

Ligging	Het slot ligt in het centrum van Zeist.
Ontstaan	De oudste vermelding van de naam Seyst dateert uit 1165, maar uit de archieven kan niet opgemaakt worden of er sprake is van een huis. Het huidige slot werd gebouwd tussen 1677 en 1686.
Geschiedenis	In 1165 komen we een Godefridus van Seyst tegen; er wordt dan echter niet over een huis gesproken en ook niet in de daarop volgende eeuwen. Als er wel sprake is geweest van een huis, dan zal dit een woontoren zijn geweest, deze heeft dan niet ver gestaan van de plaats van het huidige slot. In de 15e eeuw komen we Johan van Renesse van Rijnauwen tegen, heer van Kersbergen, die waarschijnlijk ook heer van Zeyst was, omdat zijn zoon, Frederik, zich Van Renesse tot Zeyst, heer van Zeyst noemt. Na hem is eerst zijn zoon Johan heer van Zeyst, maar naar diens dood wordt zijn dochter Maria, vrouwe van Zeyst. Zij is getrouwd met Johan van Zuylen van Harmelen en daarmee komt Zeist in bezit van deze familie. Een vermelding van een kasteel of slot komen we niet tegen in de archieven; Professor de Monté verLoren zegt het volgende daarover: "Het Slot behoorde tot die zeldzame Ridderhofsteden, welke niet in leen werden gehouden, maar die vrij eigen goed [waren], met andere woorden eigendom waren van de bezitters. Dientengevolge komt het niet voor in de leenregisters". Verder vermeldt hij dat het middeleeuwse archief blijkbaar verloren is gegaan, zodat wij over de geschiedenis daarvan in dit tijdperk vrijwel niets weten". Pas in 1536 komen we voor de eerste keer de vermelding van een huis tegen, als Zeist in dat jaar erkend wordt als ridderhofstad. Er wordt gesproken over 'dat huys te Seyst, vry eigen goed'. De eerste eigenaar van het huidige slot is Willem Adriaan van Nassau, heer van Odijk en Kortgene. Hij koopt de heerlijkheid van de Staten van Utrecht in 1677 voor het symbolische bedrag van 5000 gulden. Het krijgt van de Staten van Utrecht tevens toestemming om "de gevallen ende geruïneerde huyse van Zeyst op de oude fundamenten of elders ter gelegener plaatse" weer op te bouwen. Volgens M.M.A. Roeder is het huidige slot gebouwd op de resten van een eerder kasteel. Het boek "kastelen en ridderhofsteden in Utrecht" betwijfelt dit. Willem Adriaan, die een kleinzoon was van Prins Maurits, was bevriend met Koning Karel II van Engeland, wat hem, nadat deze weer Koning geworden was, een jaargeld opleverde van f. 14.000,-. Tevens werd hij een gunsteling van stadhouder Willem III. Hij trouwde in 1664 met de rijke Elisabeth van der Nisse uit Zeeland. Willem III werd eerste Edele van Zeeland en wees Willem Adriaan aan als zijn plaatsvervanger, waardoor deze een belangrijke rol speelde in de politiek van Zeeland en daar veel geld mee verdiende. Hij koos Zeist uit voor het bouwen van een slot, omdat het dicht bij zijn heerlijkheid Odijk lag en er in de bossen rond Zeist gejaagd kon worden. Stadhouder Willem III had er ook baat bij Willem Adriaan als vriend te hebben, omdat een tocht van Den Haag naar Het Loo in die tijd bijna ondoenlijk was om dat in één dag te doen, en hij dan kon overnachten op het slot Zeist. Willem Adriaan sterft in 1705 en wordt opgevolgd door zijn zoon Lodewijk Adriaan (1670-1742) en zijn kleinzoon Willem Adriaan II (1704-1759). Willem Adriaan II verkoopt het huis in 1745 aan Cornelis Schellingen voor f. 157.000,- , die het huis koopt voor de Hernhutters. In 1767 verkoopt hij het dan ook aan de dochter van de oprichter van de Hernhutters. In 1830 wordt het slot gekocht door jonkheer Jan Elias Huydecoper, die het slot grondig laat restaureren. Er komen nieuwe meubelen in het huis in Biedermeyer stijl. Deze jonkheer was een jaar eerder al eigenaar geworden van Kersbergen. Hij trouwde met Maria Isabella Anna Josine Charlotte, baronesse Taets van Amerongen en het echtpaar kreeg negen kinderen. Na zijn dood in 1864, verkopen zijn erven het huis in 1867 aan Henriëtte Maria Jacoba Labouchere-Voombergh. Zij was hiertoe in staat door haar vader Albert Voombergh, die eigenaar was van Hoog Beek en Royen en bankier in Amsterdam. Zij trouwde met Charles Bernard Labouchère en ook dit echtpaar had een groot gezin. In die tijd wordt het slot opnieuw vergroot en het meubilair weer aangepast aan de smaak van die tijd. Zelfs badkamers worden aangelegd. Haar kinderen verkopen het slot weer in 1924 aan de N.V. Bouw- en exploitatiemaatschappij "Heemstede" te Utrecht. Dit bedrijf wil het slot afbreken om er een villapark aan te kunnen leggen. De gemeenteraad van Zeist is het hier helemaal niet mee eens en zij besluiten dan om het slot van de maatschappij te kopen. De koop vindt 6 weken later plaats voor f. 130.000,-. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het slot gebruikt door het Duitse leger. De gewone soldaten verbleven hoofdzakelijk in de beide vleugels, maar dat had toch gevolg dat in de nacht van 8 op 9 februari 1945 brand uitbrak in de linkervleugel en deze ernstig werd beschadigd. Het Zeister Historisch Genootschap van de Poll huurde van ca 1986 tot begin 2004 een gedeelte van het slot van de gemeente Zeist. Ze zijn nu echter vertrokken naar een ander pand in Zeist, omdat de huur van het Slot flink verhoogd werd. Bovendien was de ruimte klimatologisch onvoldoende om de spullen in goede staat te houden. In het Slot wordt nu nog wel door het IBO (opleidingsinstituut) ruimte gehuurd. Het slot werd gebouwd naar voorbeeld van de Franse barok. Er werd begonnen met de bouw van de zijvleugels. Het is niet bekend wie de ontwerper hiervan is. Vermoedelijk wilde men het hoofdgebouw los van de vleugels bouwen; dit was namelijk de gebruikelijk bouwstijl in die tijd in Nederland; daar is echter van afgeweken. De architect van het hoofdgebouw is Jacob Roman, die later ook de opdracht krijgt van stadhouder Willem II om Paleis Het Loo te bouwen. De bouw van het hoofdgebouw moet in 1686 zijn afgerond. Voor de aanleg van de tuin werd Daniël Marot aangesteld, die tevens het interieur verzorgde, door het aanbrengen van wandschilderingen. In het park werden beeldengroepen, fonteinen, allerlei ornamenten en zogenaamde dwergbomen aangebracht en gepoot. In de tweede helft van de 18e eeuw werden hoofdzakelijk veranderingen aan de zijvleugels aangebracht. Deze werden nu voorzien van schuiframen, die we in het hoofdgebouw vanaf de bouw al tegen komen. In 1953 besloot de gemeenteraad van Zeist om het slot te laten restaureren. Deze restauratie stond onder toezicht van ir. J.B. Baron van Asbeck en ing. A. Visser. Het slot werd toen zo veel mogelijk in oorspronkelijke staat teruggebracht. Het gerestaureerde slot werd op 8 oktober 1969 officieel geopend door Z.K.H. Prins Claus.
Bewoners/eigenaars	1165 Godefridus van Seyst 1279 - 1297 Godefridus van Zeyst ca 1297 - 1310 Johan van Zeyst 1445 Johan van Renesse van Rijnauwen, heer van Zeyst Frederik van Renesse tot Zeyst - 1521 Johan van Renesse van Zeyst Fredrikszoon Maria van Renesse van Zeyst, getrouwd met Dirk van Zuylen van Harmelen ca 1550 Johanna van Zuylen van Harmelen, vrouwe van Zeyst 1677 - 1705 Willem Adriaan van Nassau, heer van Odijk en Kortgene 1705 - 1742 Lodewijk Adriaan van Nassau, vrijheer van Zeist en Driebergen 1742 - 1745 Willem Adriaan II van Nassau, vrijheer van Zeist en Driebergen 1745 - 1767 Cornelis Schellingen 1767- 1784 Maria Agnes van Zinzendorf, vrijvrouwe van Zeist 1784 - 1792 Johannes Renatus van Laer 1792 - 1816 Johannes van Laer, ambachtsheer van Zeist 1816 - 1818 Cornelus Renatus en Jacob van Laer 1818 - 1822 Coenraad Willem Wijborch 1822 - 1830 Evangelisch-Lutersche Gemeente te Berbice (Brits Guyana) 1830 - 1864 jonkheer Jan Elias Huydecoper 1867 - 1908 Henriëtte Maria Jacoba Labouchere-Voombergh 1908 - 1924 mr René Labouchère 1924 gemeente Zeist
Huidige doeleinden	Het slot wordt gebruikt voor exposities, congressen en het voltrekken van huwelijken.
Opengesteld	De tuin van het slot is vrij toegankelijk en een deel van het slot is open tijdens exposities. Tevens kan er vergaderd worden in de verschillende zalen van het slot. Zie hiervoor de eigen site (INFO).
Foto's
Bronnen	Tekst: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht M.M.A. Roeder, Enige aspecten van de historie van het Slot Zeist, In: Bulletin van de Van de Poll-Stichting voor Zeister geschiedenis 1986, blz. 3 - 12 B.A. Bertoen-Brouwer, De eigenaren/bewoners van het Slot Zeist, In: Bulletin van de Van de Poll-Stichting voor Zeister geschiedenis 1986, blz. 23 - 40 Foto 1: Geschiedenis van de Provincie Utrecht, deel 2 Foto 2 t/m 5: uit eigen collectie Foto 6 en 7: Elbert van Klaveren Foto 8: Caroline Raat Foto 9 t/m 12: Fotodienst Utrecht Foto 13 en 14: Uit eigen collectie Afb. 1: boek: Provincie Utrecht, 1966 (*) Afb. 2: Uit eigen collectie Afb. 3: Geschiedenis van de Provincie Utrecht, deel 2 Afb. 4 t/m 8: Bulletin van de Van de Poll-Stichting voor Zeister geschiedenis 1986