Vredenburg

Ligging In het centrum van Utrecht, op de plaats waar nu het muziekcentrum Vredenburg te vinden is.

Kopergravure van het kasteel door C. Decker uit 1656

Ontstaan In april 1529 werd begonnen met de bouw van dit kasteel. Het kasteel werd gebouwd om Holland en Utrecht te beschermen tegen de Hertog van Gelre.
Geschiedenis Vanaf november 1573 is don Francesco Fernando d'Avila bevelhebber van Vredenburg en het Spaanse garnizoen in het kasteel. Als op 8 november 1576 de Pacificatie van Gent gesloten wordt om alle Spaanse troepen uit de Nederlanden te verdrijven, volgen er spannende dagen voor de stad Utrecht. d'Avila slaat grote voorraden turf en koren in, om een lang beleg te kunnen weerstaan. Zowel de Utrechtse burgers als het Spaanse garnizoen in Vredenburg maakten zich gereed voor de strijd, die in de nacht van 21 op 22 december begon, doordat vanuit het kasteel een aantal Spanjaarden met een bootje de slotgracht overstaken en enkele huizen in brand staken. In de dagen die volgen wordt er vaak vanuit het kasteel op de huizen en kerken geschoten, waarbij veel gebouwen in vlammen opgaan.
Op 7 februari 1577 zijn veel burgers het zat en ze gaan naar de Zuidnederlandse edelman Bossu, die op dat moment in Utrecht verblijft. Bossu was aangesteld tot tijdelijke stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, nadat Willem van Oranje naar Duitsland uitgeweken was. De burgers van Utrecht willen het kasteel bestormen, maar ze krijgen geen toestemming van Bossu, omdat hij bang is dat vele burgers dan de dood zullen vinden.
Het was een hele uitkomst toen tegen de avond van die 7e februari een trommelslager op de wal van het kasteel verscheen en meedeelde dat d'Avila een onderhoud wenste met Bossu. Dit resulteerde in het vertrek van het Spaanse garnizoen met vrouwen en kinderen op 11 februari 1577.
Veel burgers waren bang, dat het kasteel weer bezet zou worden door vreemde troepen en wilden dat het kasteel afgebroken zou worden. De Staten van Utrecht beschouwden het eigenmachtig afbreken van het kasteel Vredenburg echter te zeer in strijd met de verschuldigde gehoorzaamheid aan de (Spaanse) koning. Op de avond van 2 mei 1577 waren vele burgers op het Domplein bijeen en ze besloten eigenhandig het kasteel te slopen. Volgens overlevering zou Catharina van Leemput met haar houweel het sein tot slopen hebben gegeven. De Staten van Utrecht trachtten tevergeefs het slopen tegen te gaan en uit eindelijk berusten ze in het gebeurde en deelden nu mee aan de Staten-Generaal dat het kasteel tijdens het beleg zoveel geleden had, dat het geen bescherming meer kon bieden en het veel geld zou kosten het kasteel weer op te bouwen. Bovendien had het kasteel zijn oorpronkelijke funktie als verdediging tegen de Hertog van Gelre verloren, omdat ook Gelderland nu onder de heerschappij van de Koning van Spanje viel.
Uiteindelijk gaven de Staten-Generaal op 18 augustus toestemming het kasteel te slopen en tien dagen later werd het slopen weer voortgezet. Het duurde nog tot 1581 voordat het grootste deel van Vredenburg gesloopt was; met het puin werden de drie gedeelten van de slotgracht gedempt. Bij het slopen van het kasteel bleven de beide westelijke torens gespaard, omdat ze deel uitmaakten van de stadsmuur. Door het slopen van het kasteel had men er in Utrecht een plein bijgekregen, die pas na verloop van tijd de naam 'Het Vredenburg' kreeg. Hier werden gedurende enkele eeuwen de veemarkten gehouden.
Toen men in de loop van de 19e eeuw de stadsmuren ging slopen, werd in 1869 ook de noordwestelijke toren van het vroegere kasteel afgebroken; de zuidwestelijke toren, bekend onder de naam Spanjaardsgat bleef nog voor een deel gespaard. Op 14 juli 1870 werd het Spanjaardsgat nog in gebruik genomen als bierhal. Het Spanjaardsgat was een enorme steenklomp en trok de aandacht van iedere vreemdeling, die van het station de stad binnenkwam. In 1882 nam het stadsbestuur het besluit ook het Spanjaardsgat te slopen. In 1882 werd het grotendeels afgebroken. Toch bleef nog weer een brok muur van het Spanjaardsgat gespaard, dit werd uiteindelijk in 1919 gesloopt bij de aanleg van een busstation.
In 1976 en 1978 werden er opgravingen gedaan en kon men de restanten van kasteel Vredenburg zien, zoals de zogenaamde Vlaamse toren (de noordoostelijke toren). Nog steeds kan men bij muziekcentrum Vredenburg een stuk muur zien en zijn enkele funderingen opgenomen in een daar aanwezige fontein. Tevens zijn in de kelder van het Informatie Centrum Utrecht in Hoog-Catharijne enkele delen van een geschutskelder van het kasteel terug te vinden.
Bewoners 1573 - 1577 Spaans garnizoen onder leiding van d'Avila.
Huidige doeleinden Enkele muurresten zijn opgenomen in het gebouw van Muziekcentrum Vredenburg en in een fontein.
Opengesteld De muurresten voor en naast het Muziekcentrum zijn goed zichtbaar.
Foto's
Foto van het Spanjaardsgat van voor 1919 Foto van de fundamenten bij de opgravingen in 1976 Foto van een deel van de muurresten verwerkt in een fontein Foto van een brokstuk van het vroegere kasteel
Detail-foto van het brokstuk Foto van de opgegraven funderingen uit 1976 Nog een foto van de opgegraven funderingen uit 1976 Detail-foto van de opgegraven funderingen uit 1976
Foto van opgegraven hoornen schaakstuk uit de 13e eeuw (gevonden in waterput) Foto van laten springen met dynamiet van restanten kasteel (1919) Plattegrond van het vroegere kasteel Gravure van het kasteel uit 1614
Beleg van kasteel in 1577 door Joost Corn. Droochsloot (1646) Afbeelding van het kasteel uit de 2e helft van de 16e eeuw Tekening van het kasteel door L.P. Serrurier uit 1570
Bronnen Tekst: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht
7 artikelen geplaatst in het Stadsblad in de periode 30-12-1992 tot 10-2-1993: Kasteel Vredenburg door Dr. A. van Hulzen
Afb. 1: Rien Bouw
Foto 1 en 2: ook uit de 7 kranteartikelen
Foto 3 t/m 5: Peter van der Wielen
Foto 6 t/m 10: Fotodienst Utrecht
Afb. 2: Uit eigen collectie
Afb. 3 t/m 5: Geschiedenis van de Provincie Utrecht, deel 2
Afb. 6: Fotodienst Utrecht
Afb. 7: Guus Kemme (Samensteller) Architectuur Gids voor Utrecht, 1990