Sandenburg

Ligging Aan de noordzijde van de LangbroekerWetering in Langbroek, gem. Wijk bij Duurstede.

Foto van het kasteel

Andere benamingen Sandenburgh, Zandenburg, Sandenborg en Zandenborg.
Ontstaan De oudste vermelding van Sandenburg dateert van 1391.
Etymologie De naam Sandenburg is mogelijk afgeleid
Etymologie Het deel 'Sanden' is mogelijk afgeleid van de met klei bedekte dekzandrug, die op de plek waar Sandenburg staat, de Langbroekerwetering snijdt, terwijl '-burg'aangeeft dat we met een versterkt huis te maken hebben.
Geschiedenis Vanaf 1122 wordt er begonnen met de ontginging van het gebied rond Langbroek na het afdammen van de Kromme Rijn bij Wijk bij Duurstede. Dit gebied bestaat van west naar oost uit drie delen, namelijk de Dertighoven, de Veertighoeven en de Vijftighoeven. Het middelste deel werd als eerste ontgonnen waarbij het domkapittel het voortouw nam. In dit deel ligt Sandenburg en het is dan ook niet verwonderlijk dat bij de oudst bewaard gebleven leenakte de domproost de leenheer is. Leenman is in die akte uit 1391 Jan van Zijl. Jan wordt al in 1353 als leenman van de domproost genoemd, en Sandenburg zal ook altijd een leen van het domkapittel blijven.
In 1279 komen we een Pontiaan van Zijl tegen als grootgrondbezitter in Langbroek. Mogelijk is hij de vader van de in 1303 genoemde Daem van Sandenburg, die dan getuige van de bisschop van Utrecht is. Zeven jaar later komen we een Adam van Zijl van Sandenburg tegen en gaat het hier hoogstwaarschijnlijk om dezelfde persoon als de genoemde getuige. Het vermoeden bestaat door de toevoeging van Sandenburg aan hun naam, dat of Pontiaan of Daem de bouwheer van het kasteel is. De eerder genoemde Jan is dan een kleinzoon van Pontiaan en een neef van Daem. Sandenburg zou dan gesticht zijn tussen 1275 en 1300.

Jan van Zijl wordt opgevolgd door Gerrit van Eck. Gerrit heeft het kasteel maar kort in bezit, want in 1402 wordt het kasteel in leen gegeven aan Steven van Ridder, die vermeld wordt als ‘richter’ in Langbroek. Steven wordt opgevolgd door Gijsbert en in 1424 na diens dood door Hendrik de Ridder van Sandenburg, die bijna zeventig jaar het kasteel in bezit heeft. Als Hendrik in 1491 sterft, heeft hij geen mannelijke nakomelingen en het kasteel vererft op zijn dochter Antonia. Antonia trouwt met Floris van Pallaes, waardoor het kasteel na ruim honderd jaar in bezit van de familie De Ridder te zijn geweest, in handen over gaat van deze familie.
Gedurende een groot deel van de 16e eeuw is het kasteel in bezit van dit Utrechts burgemeestersgeslacht en mogelijk niet het hele jaar op het kasteel woonden. Een kleinzoon van het echtpaar Van Pallaes-de Ridder, Floris van Pallaes geheten, was eigenaar van het kasteel, toen dit in 1538 werd erkend als ridderhofstad. Het geslacht Van Pallaes sterft in 1577 uit met de dood van Adriaan van Pallaes. Hij heeft namelijk geen kinderen en het kasteel vererft dan op zijn zus Elisabeth, die trouwde met Dirk Borre van Amerongen. Hiermee komt het kasteel in de familie Borre van Amerongen, wat het meer dan 180 jaar zal blijven.

In 1703 erft de laatste mannelijke nakomeling uit deze familie, Coenraadt Trajectinus Borre van Amerongen, kasteel Sandenburg, maar hij sterft al een jaar later zonder nakomelingen en het huis gaat over naar zijn zus Eleonora Sophia Borre van Amerongen. Meer dan zestig jaar mag Eleonora eigenaresse van Sandenburg zijn samen met haar man Jan Carel Smissaert, waar ze in 1711 mee trouwde. Ook dit echtpaar krijgt geen zoon, zodat hun dochter Nikolaa Geertruid het kasteel erft. Zij heeft er blijkbaar geen belang bij, want een jaar later verkoopt ze het aan Johan Mathias Singendonk. Het vermoeden bestaat dat Johan Matthias in de twintig jaar dat hij eigenaar het oude kasteel heeft laten afbreken en door een nieuw landhuis, zoals we het nu nog kennen.
Daarna komt het huis nog twee maal in de verkoop. Eerst in 1786 en Sandenburg komt in bezit van Barend Hendrik van Reede van Oudshoorn en de tweede keer in 1792. De nieuwe eigenaar wordt dan Gijsbert Carel Cornelis van Lynden. Deze familie is oorspronkelijk afkomstig van het kasteel Hemmen in de Betuwe en is nog steeds eigenaar van Sandenburg.

Gijsbert Carel Cornelis verandert zijn achternaam in 'van Lynden van Sandenburg' en was brigadier bij de Gardes du Corps van de Prins van Oranje. Hij was een vermogend man, mogelijk ook door zijn huwelijk met Bernadina Maria de Beaufort. In 1803 breidt hij het terrein van Sandenburg uit, door het kopen van Walenburg van Joachim van Vliet, heer van Hardenbroek, terwijl zijn zoon Frederik August Alexander Carel in 1847 het landgoed Groenestein erfde, na het overlijden van zijn tante Anna Wilhelmina, barones van Lynden.
Als Frederik August Alexander Carel in 1855 sterft, wordt hij opgevolgd als heer van Sandenburg door zijn zoon Constantijn Theodoor. Door hem wordt in 1862 opdracht gegeven om het kasteel te verbouwen en krijgt het zijn huidige uiterlijk. Constantijn Theodoor verbleef veel in Den Haag, omdat hij enkele malen minister is geweest. Daarnaast lid van de Eerste Kamer, lid van de Provinciale Staten en kamerheer van de koning in bijzondere dienst. In 1882 werd hij bij Koninklijk Besluit door koning Willem III verheven in de gravenstand; hierdoor mochten hij en zijn nakomelingen zich graaf van Lynden van Sandenburg noemen.
In 1885 volgt na zijn overlijden zijn enige kind hem op. Frederik Alexander Carel is onder andere commissaris van de koningin in de provincie Utrecht geweest. Ook zijn zoon, die hem in 1932 opvolgde als heer van Sandenburg, vervulde deze functie. Constant Theodore Emmo Graaf van Lynden van Sandenburg trouwde met Laure Henriette Labouchère, die na zijn overlijden in 1989 tot haar dood op het kasteel blijft wonen. Nu zijn de huidige bewoners Graaf en Gravin van Lynden van Sandenburg - De Muralt.
Bouwgeschiedenis Zoals hierboven vermeld gaan we er van uit dat kasteel Sandenburg tussen 1275 en 1300 werd gebouwd door Pontiaan of Adam van Zijl. In de oudste bronnen wordt gesproken over een toren met zes morgen land. Dat betekent dat, zoals vele andere kastelen bij Langbroek, het kasteel Sandenburg van oorsprong alleen uit een vierkante omgrachte woontoren bestond, met de ingang op de eerste verdieping. De toegang tot het kasteel was mogelijk via de voorburcht. Hierop stond een langgerekt poortgebouw, dat via een houten brug over de gracht toegang gaf tot het kasteeleiland.
Op 17e en 18e eeuwse afbeeldingen zien we dat het kasteel in de loop van de tijd uitgroeide tot een groot complex, bestaande uit een toren van zes verdiepingen met enkele woonvleugels, waarbij de woontoren in de gebouwen opgenomen is, waardoor deze niet meer als afzonderlijke toren te herkennen is. Louis Philippus Serrurier maakte een tekening (naar Pronk van het kasteel, waarbij we aan de achterzijde een veelvormige toren zien. Mogelijk is een deel van deze toren de oorspronkelijke woontoren geweest.

In de Tegenwoordige Staat van circa 1770 wordt Sandenburg omschreven als "een aanzienlijk ouderwets gebouw, omgeven door water en door een stenen boogbrug bonden met een voorburcht". Dus in dat jaar is er nog sprake van het middeleeuwse kasteel. Tussen 1770 en 1800 werd het middeleeuwse kasteel vermoedelijk in zijn geheel afgebroken en vervangen door een nieuw huis, omdat dit huis een regelmatige plattegrond kreeg, wat het middeleeuwse kasteel niet had. Deze nieuwbouw bestond uit een rechthoekig gebouw met een kelderruimte met daarboven vier verdiepingen. Het kasteel was nog steeds omgracht en aan de voorzijde werd een bordes met een gekanteelde balustrade aangebracht. We vermoeden dat deze nieuwbouw plaats vond in opdracht van Johan Mathias Singendonk. Hij was in 1766 eigenaar geworden van het kasteel en in 1700 trouwde hij met Isabella Reynen.
De laatste verbouwing vond plaats tussen 1860 en 1864, toen Constantijn Theodoor baron van Lynden eigenaar was. Hij liet de Utrechtse architect S.A. van Lunteren een ontwerp maken. De voorzijde van het kasteel werd uitgebreid met een vleugel van twee bouwlagen, terwijl de hoeken van deze vleugel werden voorzien van achtkantige gekanteelde torens en werd het gehele complex voorzien van een witte pleisterlaag. Vanaf de Langbroekerdijk werd de toegang voorzien van een monumentaal toegangshek en werden er ook een portierswoning, oranjerie en koetshuis gebouwd. Zowel het kasteel als de overige gebouwen werden gebouwd of aangepast in neo-Tudorstijl. Bij de verbouwing werden de grachten grotendeels gedempt en de tuin veranderd in een landschapspark.
Bewoners 1279 Pontiaan van Zijl
1303 - 1310 Daem van Sandenburg/Adam van Zijl van Sandenburg (zoon)
1353 - 1391 Jan van Zijl (neef)
Gerrit van Eck
1402 Steven de Ridder
- 1424 Gijsbert de Ridder
1424 - 1491 Hendrik de Ridder van Sandenburg (zoon)
1491 - 1510 Antonia de Ridder (dochter), getrouwd met Floris van Pallaes
1510 - 1531 Adriaan van Pallaes (zoon), getrouwd met Aleida van Lichtenberg-Landscron
1531 - 1546 Floris van Pallaes (zoon), getrouwd met Sofia NN
1546 - 1577 Adriaan van Pallaes (zoon)
1577 - 1583 Elisabeth van Pallaes (zus), getrouwd met Dirk Borre van Amerongen
1583 - 1640 Willem Borre van Amerongen (zoon), getrouwd met Anna van Daerl
1640 - 1670 Coenraadt Borre van Amerongen (zoon), getrouwd met Nicola van Baexem
1670 - 1703 Dirck Borre van Amerongen (zoon), getrouwd met Anna Adriana Bentinck
1703 - 1704 Coenraadt Trajectinus Borre van Amerongen (zoon)
1704 - 1765 Eleonora Sophia Borre van Amerongen (zus), getrouwd met Jan Carel Smissaert
1765 - 1766 Nikolaa Geertruid Smissaert (dochter), getrouwd met IJsbrand Kieft Balde
1766 - 1786 Johan Mathias Singendonk (koop)
1786 - 1792 Barend Hendrik van Reede van Oudshoorn (koop)
1792 - 1850 Gijsbert Carel Cornelis van Lynden (koop), getrouwd met Bernadina Maria de Beaufort
1850 - 1855 Frederik August Alexander Carel van Lynden (zoon), getrouwd met Anna Wilhelmina van Spaen
1855 - 1885 Constantijn Theodoor Graaf van Lynden (zoon), getrouwd met Wilhelmina Elisabeth Charlotta Barones van Boetzelaer
1885 - 1932 Frederik Alexander Carel Graaf van Lynden (zoon), getrouwd met Gerarda Cornelia Barones van Nagell
1932 - 1990 Constant Theodore Emmo Graaf van Lynden van Sandenburg (zoon)
1990 - 2002 Laure Henriette Labouchère (weduwe)
2002 - heden Alexander August Frederik Carel graaf van Lynden van Sandenburg (zoon), getrouwd met jonkvrouwe Marie Louise de Muralt
Huidige doeleinden Het kasteel is bewoond.
Opengesteld Het kasteel is niet opengesteld voor bezichtiging.
Foto's Ansichtskaart van het kasteel Ansichtskaart van het kasteel (z/w) Foto van het kasteel op 19 januari 2001 Foto van het kasteel op 23 augustus 1989
Foto van de achterzijde van het kasteel Schilderij van het kasteel door Imelda Schilderij van het kasteel door Imelda Kunstwerk van het kasteel door Imelda
Kopergravure van het kasteel door J. van Vianen naar C. Specht (1698) Tekening van het huis door P.A. Schupperus
Bronnen Tekst: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, onder redactie van B. Olde Meierink, Utrecht, Uitgeverij Matrijs, 1995
F.C. van Lynden van Sandenburg
Foto 1: Elbert van Klaveren
Foto 2, 3 en 5: Uit eigen collectie
Foto 4: Mieke van Nellen
Foto 6: Gé van Diest
Afb. 1, 2 en 3: Imelda Feraille (Belgie)
Afb. 4: boek: Provincie Utrecht, 1966
Afb. 5: Wandelingen door Nederland