Heerewhegen

Ligging	Deze buitenplaats was gelegen aan de Driebergseweg 9 in Zeist.
Ontstaan	Het huis werd in 1847 gebouwd. De naam is waarschijnlijk afgeleid van Heerweg of Heereweg, zoals de Arnhemse Bovenweg en Driebergseweg in de middeleeuwen genoemd werden. Het landgoed grens aan beide heerwegen.
Geschiedenis	De oudste vermelding in de archieven dateert uit 1368. Door het Vrouwenklooster te Oostbroek wordt dan "een stuc lands gheheten Hedeweghen" verpacht. terwijl in 1556 in een belastingcohier gesproken wordt van "Heereweger, is Vrouwecloester alias Hedwegen". In 1637 wordt door Anthonis Senthen van Dijck van de Zeister Kerk voor 6 jaar 8 morgen land gehuurd, "gelegen in Zeist op Herewegen, strekkende van de Herenweg tot aan het heetveld". In 1806 werd de grond van Heerewhegen en Molenbosch gekocht door Petrus Judocus van Oosthuyse. Hij was eigenaar van Sparrendaal en overleed in 1818. Zijn weduwe, Margaretha de Jongh, nam het beheer van zijn goederen in handen en verkocht verschillende percelen aan de stroom van nieuwe rijken. In 1832 is volgens het oudste kadastrale kohier de "erven van Oosthuyse van Rijsenburg" eigenaar van Molenbosch en Heerewhegen". Rond 1836 wordt het perceel Molenbosch verkocht aan de rijke Amsterdamse koopman Johannes Bernardus Stoop, die er het huis Molenbosch laat bouwen. In 1846 sterft Margaretha en haar bezittingen vererven op de familie Van Rijckevorsel, familie van de echtgenoot van haar jong overleden dochter. Een jaar later, in 1847, wordt Heerewhegen verkocht aan de Johannes Anthonie Van de Mersch. Johannes Anthonie koopt het perceel Heerewhegen voor f. 14.000,- plus nog 1565 gulden en 58 centen aan kosten. De nieuwe eigenaar geeft direct opdracht aan Architect (?) Aiting tot het bouwen van een huis, zodat hij er in elk geval in maart 1849 kan wonen. In die maand wordt zijn 3e zoon en 4e kind op Heerewhegen geboren, waarna er nog 1 zoon en 2 dochters volgen. In 1858 dient hij samen met W. Voullaire en G.A. Croockewit bij de gemeente een verzoek in om een "gazfabriek" te mogen bouwen. Ze krijgen toestemming en dit heeft tot gevolg dat op 1 oktober 1859 de eerste gas-straatverlichting in Zeist brandt. In 1883 laat hij klein-Heerewhegen bouwen en in 1896 het zogenaamde Zwitserse huisje. In datzelfde jaar koopt hij ook een grafkelder op de oude begraafplaats aan de Bergweg; in dat jaar sterft ook zijn echtgenote. Johannes Anthonie sterft in 1898 en het huis vererft op zijn zoon Hugo Maurits. Volgens de telefoonlijst uit 1915 woonde in dat jaar Hugo Maurits van de Mersch op Heerewhegen met als telefoonnummer 105. Hij sterft in 1916. Voor 1948 wordt de buitenplaats ingericht als opleidingsinstituut van het Mennonite Central Committee en in 1954 besluiten Anthony Hendrik en Henriëtte Sophia Wilhelmina van der Mersch de stichting "Landgoed Heerewegen" op te richten, voor het helpen bij de opvoeding of studie van alle wettelijke nakomelingen van Hugo Maurits van der Mersch en jkvr. Cornelia Catharina Clifford. Het huis was door de Mennonieten, nadat ze in de zomer van 1949 een Internationale Mennonieten Vredesconferentie hadden gehouden, verbouwd tot een Vredescentrum. Toen de huurovereenkomst met de Mennonieten in 1962 eindigde, werd besloten om het landgoed te verkopen, met uitzondering van "Klein Heerewhegen". De nieuwe eigenaar werd de Gemeente Zeist voor f. 720.000,- , dit om te voorkomen, dat de buitenplaats afgebroken werd. Op Klein Heerewegen woonde Maria Sophia Johanna van der Mersch, tot haar dood in 1966. Heerewegen kende verschillende huurders, maar door slecht onderhoud werd in 1971 besloten het hele pand te ontruimen en dicht te spijkeren. Ondanks dat werd er heel veel uit het huis ontvreemd, zoals deuren, vloeren, trapleuningen, radiatoren, glas-in-lood ramen en lood en zink. Op 28 september 1973 brak er een brand uit, die behoorlijk veel schade aanrichtte. In 1971 werd nog nagegaan of het huis gerestaureerd kon worden, maar totale kosten voor de restauratie zouden op f. 650.000,- komen, wat niet acceptabel was. Daarom doet de gemeente Zeist een verzoek om het gebouw te mogen slopen. Doordat het ministerie van C.R.M. niet voor de sluitingsdatum van 5 mei 1973 reageerde, gind de gemeente ervan uit, dat de sloop goedgekeurd was en voor f. 10.000,- krijgt de firma A.J. Winkel uit Houten de opdracht het huis te slopen. Direct daarna wordt begonnen met de bouw van het verzorgingstehuis Heerewegen. Op het landgoed staat nog wel een huis met de naam Klein Heerewhegen. Dit huis werd van 1972-1978 bewoond door de heer H. van Kooten Niekerk. We komen het huis tegen op een gravure door P.J. Lutgers uit 1869. R. van Lutterveld schrijft in zijn boek "De Stichtsche Lustwaranda" het volgende over heerewhegen: "Het daarnaast gelegen (naast "Molenbosch") "Heerewegen" is ook op een heuveltje aan een groot half-cirkelvormig gazon opgericht, maar minder door boomen overschaduwd. De algeheele witte bepleistering wordt verbroken door groote vensters met spiegelruiten. De drie boogvormige openslaande deuren in het midden herinneren aan Houdringe en Vollenhoven. [...] Tegen de voorgevel van Heerewegen is een ruime loggia aangebracht met daarboven een balkon." Van het huis is een plattegrond bewaard gebleven, waaruit blijkt dat het huis ongeveer 16,5 m breed was, 12 m diep en 10 m hoog. De ingang van het huis bevond zich aan de achterkant, bestaande uit een portiek waarboven "Heerewegen" en het familiewapen uitgebeiteld waren. In de grote hal voerden twee eikehouten trappen, die bovenaan samen kwamen, naar de bovenverdieping. In deze hal bevond zich een groot glas-in-lood raam met het familieapen van de familie Van der Mersch. Het huis was geheel onderkelder, waar zich de keuken en de kelders bevonden.
Bewoners	ca 1804 - 1818 Petrus Judocus van Oosthuyse 1818 - 1846 Margaretha de Jongh 1846 - 1847 familie Van Rijckevorsel 1847 - 1898 Johannes Anthonie Van de Mersch 1898 - 1916 Hugo Maurits van de Mersch 1916 - 1954 Anthony Hendrik en Henriëtte Sophia Wilhelmina van der Mersch 1954 - 1962 stichting "Landgoed Heerewegen" ca 1948 - 1962 Huurder: Mennonite Central Committee 1963 - 1973 Gemeente Zeist
Huidige doeleinden	Het huis is inmiddels afgebroken. Wel staat er op het landgoed nog Klein-Heerewhegen.
Opengesteld	Het huis Klein-Heerewhegen is niet toegankelijk.
Foto's
Bronnen	Tekst: Hans van Kooten Niekerk Zeist, groei en bouw, 1984 K.W. Galis, Huize "Heerewegen", In: Bulletin van de Van de Poll-Stichting voor Zeister geschiedenis, 1974, blz. 13 - 19, 39 - 40, 50 - 60, 69 - 79 Foto 1: Uit eigen collectie Foto 2: De digitale collectie van 3G - ANSICHT 2/3 van Gebruikergroep GGGeneans Afb. 1: De Utrechtse Heuvelrug. De Stichtse Lustwarande. Buitens in het groen Foto 3: Het Utrechts archief Foto 4: Bulletin van de Van de Poll-Stichting voor Zeister geschiedenis, 1974 Afb. 2, 3:Bulletin van de Van de Poll-Stichting voor Zeister geschiedenis, 1974