De Batau

Ligging Lag aan de zuidzijde van de Jutphasewetering langs de Nedereindseweg, nr. 403, ten westen van de Batauweg, in de gemeente Nieuwegein.

Oude afbeelding van het kasteel door L.P. Serrurier uit 1730

Andere benaming Ten Baan, De Baten, De Batouwe
Ontstaan De oudste vermelding is uit 1381.
Geschiedenis In 1381 draagt Hubert van Everdingen zes morgen land over aan Jan Bokelsz. Jan is een lid van de uitgebreide familie Van Rijn. In 1394 wordt een neef van hem, Bokel van Rijn Willemsz ermee beleend. Pas in 1473 is er voor het eerst sprake van een hofstede en huis, maar aan de hand van een kaart uit 1626 moeten we concluderen, dat de woontoren, die we afgebeeld zien, waarschijnlijk uit de 14e eeuw stamt.
In 1473 wordt het huis opgedragen aan de heer van Vianen. Deze op zijn beurt beleent zijn nicht Foyse Malsen, dochter van Hendrik Malsen, ermee. Zij is getrouwd met Gijsbert van der Donk. Na hen heeft hun zoon Bokel van der Donk het huis in leen, die het in 1487 overdraagt aan Adriaan van Rijn van Jutphaas. Waarschijnlijk drukte op De Batau een schuldenlast, want een jaar later is het huis in handen van de wisselaar (hypotheelverstrekker??) Daniel van der Heide. In deze familie blijft het huis het grootste deel van de 16e eeuw.
In 1539 komt het kasteel voor in de lijst van Ridderhofsteden; het huis is dan in leen bij Jasper van Everdingen, die getrouwd is met Agnes van der Heide.
In 1644 doen Herman Valckenaar en Frederik van Renesse van Malle een verzoek tot erkenning van De Batau als ridderhofstad. Het kasteel is dan in leen bij Jasper van Everdingen, waarschijnlijk een kleinzoon van de hierboven genoemde Jasper. Op 9 april 1644 wordt dit verzoek ingewilligd.
Daarna vinden we tot 1685 geen beleningen meer van De Batau in de archieven. Er wordt verondersteld dat het huis toen al in bezit van de Hollandse familie Van Mathenesse is gekomen. Bij de eerst volgende belening vinden we namelijk Jan van Hardebroek, heer van Mathenesse. Hij krijgt het kasteel in leen door de dood van Margretha Valckenaar, vrouwe van Bafquart; zij was getrouwd met Hendrik Valckenaar.
Daarna gaat het huis regelmatig over in andere handen, tot het door het overlijden van Jan Spinderer in bezit komt van mr. Johannes Swellengrebel, die het kasteel waarschijnlijk laat slopen.
De laatste belening van De Batau is in 1787. Evert Pauw krijgt het terrein in leen en laat in 1791 de huidige boerderij bouwen. Na het afschaffen van het leenstelsel, koopt hij De Batau in 1798.
We weten niet precies hoe De Batau er in de 15e en begin van de 16e eeuw eruit heeft gezien. Uit een leenacte van 1551 weten we dat het huis toen verbrand en afgebroken was. Op een afbeelding uit 1626 zien we een torenachtig gebouw met een zadeldak. Waarschijnlijk is het huis na de brand in 1551 niet geheel afgebroken, maar is er een gedeelte van de woontoren gespaard gebleven. Mogelijk is het een omgrachte stenen kamer geweest, die meer het symbool van status aan moest geven, dan een verdedigbaar kasteel was. Deze toren had mogelijk een oppervlakte van 5 bij 5 m en er wordt verondersteld dat de funderingen van deze toren nog bewaard zijn gebleven.
Bewoners 1381 Jan Bokelsz van Rijn
1394 Bokel van Rijn Willemsz
1473 Foyse Malsen, gehuwd met Gijsbert van der Donk
- 1487 Bokel van der Donk
1487 Adriaan van Rijn van Jutphaas
1488 Daniel van der Heide
1510 Jasper van Everdingen, gehuwd met Agnes van der Heide
1554 Andries van der Heide, broer van Agnes
1586 - 1615 Willem Gerardsz van Schalkwijk
1615 Filips Willems van Schalkwijk
- 1685 Margretha Valckenaar, vrouwe van Bafquart
1685 Jan van Hardebroek, heer van Mathenesse 1688 - 1690 Gerard van Rhenen
1690 Corrina van Rhenen
- 1729 Hendrik Gerardus Staats, kleinzoon van Gerard van Rhenen
1729 - 1754 Christoffel baron Wamboldts van Umstadt
1754 Frederik Spinderer
- 1763 Jan Spinderer
1763 mr. Johannes Swellengrebel
1787 Evert Pauw
Huidige doeleinden Van het oorspronkelijke kasteel is niets meer terug te vinden. Wel bevindt zich op het voorterrein een boerderij uit 1791 met de naam 'de Batau'. Ook is er een gedeelte van de oprijlaan bewaard gebleven (ongeveer 100 m lang), die loopt vanaf de Nedereindseweg in zuidelijke richting.
Bij de toegang tot de boerderij staat nog een zandstenen fries uit 1600.
Opengesteld De boerderij is niet toegankelijk.
Foto's Foto van de huidige boerderij Foto van de achterzijde van de huidige boerderij
Bronnen Tekst: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht
Afb. 1: Kastelenboek van Utrecht, 1975
Foto 1 en 2: Uit eigen collectie